* Zbirke i fondovi na arapskom, turskom i perzijskom jeziku, kao i na bosanskom pisani arapskim pismom – uglavnom je riječ o fondovima i zbirkama koje su nastale u osmanskom periodu povijesti Bosne i Hercegovine ili je početak njihovog stvaranja u tom periodu.
1.1. ZBIRKE
1.1.1. ZBIRKA ACTA TURCICA
Sign. OZ; ZAT-001
Dokumenti ove zbirke potječu od raznih lokalnih, pokrajinskih i centralnih organa osmanske administracije, kao i privatnih lica, a odnose se uglavnom na Sarajevo, njegovu bližu okolinu i na unutrašnjost Bosne i Hercegovine. Predstavljaju znatnu vrijednost za proučavanje prošlosti Sarajeva i njegove okoline. Najstariji dokumenti koji se odnose na Sarajevo su prepisi vakufnama bosanskih namjesnika Isabega iz 1461. godine, Ajasbega iz 1477. godine i Gazi Husrevbega iz 1531. godine kao i njegova emer-nama o slobodi vjeroispovjesti iz 1531. godine. Dokumenti zbirke su različitog sadržaja a po formi su: fermani (sultanske zapovjesti), berati (dekreti), bujuruldije (vezirske naredbe), hudžeti (sudske odluke), ilami (sudska rješenja), murasele (sudski pozivi), čifčijski, najamni i kupoprodajni ugovori, poreske, gruntovne i građevinske isprave, privatne, poslovne i službene korespodencije, razne potvrde i priznanice, obračuni, spiskovi, popisi i sl. Pomoću te dokumentacije može se sagledati razvoj i život Sarajeva, ekonomsko-političke prilike, imovinsko-pravni i posjednički odnosi, kulturni i vjerski život, običaji i drugo. Zbirka je nastala poklonima ili otkupom od raznih institucija ili pojedinaca.
Građa: raznog porijekla; vremenski raspon: 1461-1914; kutija 9; metara dužinskih 1; sređena, pristupačna, jezik: bosanski, turski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.1.2. ZBIRKA VAKUF-NAMA
Sign. OZ; ZVKN-002
Vakuf-name, isprave o zavještanju u vakufske svrhe, pružaju izvanredne podatke za ekonomsku i kulturnu historiju, građevinski razvitak kao i upoznavanje pravnih odnosa. Uglavnom su to prepisi vakuf-nama iz 19. stoljeća koje se odnose na Sarajevo i njegovu okolinu kao i prevodi raznih vakuf-nama od 16. do 19. stoljeća. Zbirka je 1963. godine otkupljena od Bejtić Alije.
Građa: raznog porijekla; vremenski raspon: 1555-1875; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena, pristupačna, jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; sumarni inventar.
1.1.3. ZBIRKA VASIJET-NAMA
Sign. OZ; ZVSN-003
Vasijet-name, dokumenti o oporuci, uglavnom se odnose na sarajevske porodice. Gotovo sve ih je prepisao ili pisao poznati sarajevski kaligraf Čučak, pa i stoga predstavljaju vrijednost. Zbirka je 1955. godine preuzeta u Arhiv otkupom od Zibe Čučak iz Sarajeva.
Građa: raznog porijekla; vremenski raspon: 1699-1908; kutija 1; metara dužinskih: 0,1; sređena; pristupačna; jezik: turski; pismo: arapsko; sumarni inventar.
1.1.4. ZBIRKA DEFTERA
Sign. OZ; T-004
Defter je, zavisno od namjene, bilježnica, registar, protokol, računska ili trgovačka knjiga dugovanja i potraživanja ekonomije, zanatstva, spahijsko-čifčijskih odnosa, sudstva i sl. U zbirci su najbrojniji trgovački, spahijski i zanatlijski defteri. Najviše trgovačkih deftera odnosi se na sarajevske trgovačke firme Kumašin i Užičanin – Kreševljaković, a spahijski na porodice Fadilpašić, Sijerčić, Softić i druge. U zbirci se nalaze i defteri sarajevskih vakufa (Gazi Husrev-begova, Isabegova, Mehmedbegova i dr.), zatim defter hapšenika-dužnika sarajevskog kadiluka iz 1843/44. godine, reprodukcija katastarskog deftera Bosanskog sandžaka iz 1468/69. godine, i dr. Posebnu vrijednost predstavlja pet deftera sarajevskog saračkog esnafa za period 1726-1823. godina. U okviru Zbirke deftera je i šest sidžila – sudskih protokola. To su: sidžil Temišvarskog kadiluka za period 1651-1653. godina, tri sidžila Visočkog šerijatskog suda iz 1622, 1839 i 1868. godine i dva sidžila (fragmenti) Livanjskog kadiluka , 1871 i 1872-1874. godine. Pored akata regionalnog karektera, u sidžilima su zabilježeni i prijepisi sultanskih fermana, berata i vezirskih bujuruldija. Zbirka je nastala i preuzimana u Arhiv u dužem vremenskom periodu i formirana je poklonima Arhivu i otkupom od raznih institucija ili pojedinaca.
Građa: raznog porijekla; vremenski raspon: 1468-1920; kutija 30; metara dužinskih: 3,5; sređena, pristupačna, jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.1.5. ZBIRKA RUKOPISA
Sign. OZ; R-005
Zbirka rukopisnih knjiga (manuskripata) na Orijentalnim jezicima (arapski, turski i perzijski) posjeduje 802 kodeksa sa 1305 rukopisnih djela (originala ili prijepisa). Tematika ovih rukopisnih djela je raznovrsna i obuhvata uglavnom slijedeće naučne discipline: filologiju orijentalnih jezika (gramatika, sintaksa, ortografija, leksikografija) filozofiju (teorija spoznaje, logika, didaktika, metafizika), teologiju, historiju, goegrafiju, Kur’an i nauke o Kur’anu (tefsir, tedžvid, krira¢et) hadis, prirodno-matematske nauke, medicinu, uređenje države i društva, lijepu književnost (poezija i proza), islamsko pravo itd. U zbirci se nalaze i perepisi dijela nekih najstarijih arapskih turskih, perzijskih i bosanskih pisaca. Vrijedi istaći oko 50 rukopisa na bosanskom jeziku pisanih arapskim pismom. Od značajnih bosanskohercegovačkih autora koji su pisali na orijentalnim jezicima u Zbirci su zastupljeni: Hasan Kafi Pruščak, Hasan Kaimija, Mula Mustafa Firakija, Muhamed Nerkesi, Hevai Muhamed Uskufi i drugi. Znatan broj rukopisa spada među remek-djela orijentalne kaligrafije i ornamentike, a u nekima su naročito estetski komponovane prve stranice i naslovi. U tom smislu treba izdvojiti negdje oko 40 rukopisnih primjeraka Kur’ana od kojih je najstariji prijepis iz 1599. godine. Zbirka rukopisa nastala je u dužem vremenskom periodu i u Arhiv je preuzimana poklonima ili otkupom od raznih institucija ili pojedinaca.
Građa: raznog porijekla; vremenski raspon: 16-20 stoljeće; kutija 105; metara dužinskih 11; sređena; pristupačna; jezik: arapski, turski, perzijski, bosanski; pismo: aarapsko, latinica; kataloški uređen inventar rukopisa.
1.1.6. ZBIRKA RUKOPISA I KNJIGA MEHMEDA TEUFIKA OKIĆA
Sign. OZ; MTO-006
Hafiz Mehmed Teufik Okić (umro 1932. godine u Sarajevu), zauzimao je visoke položaje u Islamskoj zajednici Bosne i Hercegovine za vrijeme Austro-Ugarske monarhije i kraljevine Jugoslavije. Bio je profesor i direktor Osman kapetanove medrese u Gračanici (1901-1910), član Ulema medžlisa i zamjenik reisul-uleme i vršioc dužnosti Reis-ul-uleme od 1912-1914.godine. Bavio se i naučnim i izdavačkim radom, naročito proučavanjem književnih radova naših ljudi i historijom Bosne i Hercegovine. Rukopisni dio Zbirke posjeduje 168 kodeksa koji sadrže 240 djela. Predstavlja veliku naučnu i kulturnu vrijednost. Dio Zbirke sa štampanim knjigama sadrži 555 knjiga na arapskom (350), turskom (194), perzijskom (11) i bosanskom (2) jeziku. Obuhvata širok spektar naučnih oblasti i u njoj se, pored ostalih, nalaze i djela turskih i arapskih historičara: Dževdet paše Naima, Ibn Haldune, Evlije Čelebije i drugih. Među štampanim djelima nalazi se dobar broj onih koje su pisali ili komentarisali bosanskohercegovački autori kao i priličan broj salnama koje su štampane u Vilajetskoj štampariji u Sarajevu. Zbirka preuzeta u Arhiv 1972. godine kupovinom od Muhameda Okića.
Građa: raznog porijekla, knjige i rukopisi; vremenski raspon: 1495-1932; kutija 23, knjiga 555, metara dužinskih 16; sređena; pristupačna; jezik: arapski, turski, perzijski, bosanski; pismo: arapsko,latinica; analitički inventar.
1.1.7. ZBIRKA DOKUMENATA prof. HAMDIJE KREŠEVLJAKOVIĆA
Sign. OZ; ZHK-007
Hamdija Kreševljaković (1888-1959) spada među najznačajnije i najplodnije historičare Bosne i Hercegovine. Napisao je veći broj knjiga,monografija, članaka, prikaza i dr. (preko 300 bibliografskih jedinica) iz ekonomske, kulturne, društvene i političke historije Bosne i Hercegovine u vrijeme osmanske uprave. Zbirka je nastala kao plod dugogodišnjeg naučno-istraživačkog rada prof. Hamdije Kreševljakovića i potiče iz raznih izvora. Dokumenti se uglavnom odnose na Sarajevo i Bosnu i Hercegovinu i predstavljaju skoro svu vrstu dokumenata koje je izdavala osmanska administracija (fermeni, berati, bujuruldije i sl.). Dio Zbirke preuzeta u Arhiv 1956. godine otkupom od samog Hamdije Kreševljakovića kasnije u periodu od 1960-1962. godine otkupom od Razije Kreševljaković.
Građa: raznog porijekla; vremenski raspon; kutija 5; metara dužinskih: 0,5; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.1.8. ZBIRKA FOTOSNIMAKA DOKUMENATA OSMANSKOG PERIODA IZ DUBROVAČKOG ARHIVA
Sign. OZ; FDA-008
Zbirka se sastoji od 252 fotosnimaka raznih dokumenata značajnih za proučavanje historije Sarajeva iz Dubrovačkog arhiva a odnose se na period od 16. do 18. stoljeća. Preuzeto u Arhiv 1957. godine kupovinom od Hazima Šabanovića.
Građa: raznog porijekla; vremenski raspon: 16.-18. stoljeće; kutija 1; metara dužinskih 0,1; djelimično sređena; pristupačna; jezik: turski; pismo: arapsko; sumarni inventar.
1.1.9. ZBIRKA ŠTAMPANIH KNJIGA NA ORIJENTALNIM JEZICIMA
Sign. OZ; ZŠK-009
Od osnivanja arhiva vršeno je prikupljanje i nabavka knjiga na orijentalnim jezicima (arapski, turski i perzijski) kao i na bosanskom jeziku pisanih arapskim pismom. Prikupljanje je vršeno kako radi korištenja pri radu stručnim radnicima Arhiva i pružanja usluga korisnicima tako i radi okupljanja na jednom mjestu što većeg broja, za naše prilike, rijetkih publikacija i izdanja. Zbirka se i danas (trenutno) nadopunjuje, a vremenom je postala jedan vid specijalizovane biblioteke zatvorenog tipa. Njeni korisnici su uglavnom kulturni i naučno-istraživački radnici, studenti i đaci. Zbirka broji 1630 bibliotečkih jedinica inventarisanih i obrađenih po UDK sistemu. Strukturu njenog fonda čine knjige prvenstveno iz oblasti filologije orijentalnih jezika, historije, geografije, književnosti, prava, filozofije. Treba istaći i znatan broj knjiga čiji su autori bosanskohercegovački naučnici i književnici koji su pisali na orijentalnim jezicima ili se bavili alhamijado književnošću. Jedan dio zbirke čini i periodika: salname (godišnjaci), takvimi kao i časopisi koji su izlazili u Bosni i Hercegovini nakon formiranja štamparije. Nabavka knjiga se vrši uglavnom kupvinom, otkupom, poklonima ili razmjenom s arhivima, muzejima i biliotekama iz Bosne i Hercegovine i inostranstva.
1.2. FONDOVI
1.2.1. HADŽI-SINANOVA TEKIJA
Sign. OZ; HST-010
Negdje sredinom 17. stoljeća u Sarajevu je osnovana Silahdar Mustafa-pašina tekija, u narodu poznatija kao Hadži-Sinanova tekija. Derviši ove tekije pripadali su kadirijskom derviškom tarikatu. Prvi poznati šejh Hadži Sinanove tekije bio je Hasan Kaimi, pisac i pjesnik, koji zbog javnog istupanja protiv špekulacije sarajevskih trgovaca biva protjeran iz Sarajeva 1682. godine. Umro je u Zvorniku 1692/93. godine gdje je i ukupan blizu zvorničke tvrđave. Tokom svog postojanja tekija je u više navrata, iz raznoraznih razloga, zatvarana ili joj je zabranjivan rad. Zgrada tekije je kulturni spomenik pod zaštitom države. Za proučavanje historije Sarajeva, a posebno historije derviških radova i tekija, građa ovog fonda predstavlja izuzetno značajan izvor proučavanja. Fond Hadži-Sinanove tekije obuhvata dokumente, rukopise i štampane knjige koje su u tekiji prikupljene tokom njenog postojanja. Fond je preuzet u Arhiv 1959. godine otkupom od Munire Misirlić.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon; 1592-1945.godina; kutija: 31; metara dužinskih 3,1; sređena; prisutpačna; jezik: turski, arapski, perzijski, bosanski, pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.2.2. SKENDER-PAŠIN VAKUF – SARAJEVO
Sign. OZ; SPV-011
Nakon što je 1466/67. godine postavljen za vezira u Bosni, Skender-beg počinje, u okolici Gazi Isabegovih građevina, da gradi nakšibendijski hanikah. Naspram njega je za sebe podigao jedan saraj. U neposrednoj blizini sagradio je veliki karavan-saraj a uz njega i dućane: berberski, timurdžijski, bakalski, ekmekčijski, ukupno 11 dućana. Prihode od njih uvakufio je za održavanje hanikaha. Arhivska građa fonda odnosi se na pomenuti vakuf (period 19. i 20 stoljeća) kao i na druge sarajevske vakufe kojima je mutevelija bio Hašimaga Dernišlija i njegovi nasljednici. Fond je preuzet u Arhiv 1962. godine otkupom od Almase Imamović.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1861-1930; kutija 2; metara dužinskih: 0,2; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3. PORODIČNI FONDOVI
1.3.1. BAKAREVIĆ
Sign. OZ; PB-012
Bakarevići su jedna od najuglednijih sarajevskih porodica. Bili su pozanti trgovci čohom sa razgranatom trgovačkom mrežom po cijeloj Bosni i Hercegovini. Posjedovali su i čifluke u okolici Sarajeva. Ispod Bistrika i danas postoji Bakarevića ulica. Fond preuzet u Arhiv otkupom od Tarika Foče 1960. godine.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1805-1910; kutija 5; metara dužinskih 0,5; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: latinica, arapsko; analitički inventar.
1.3.2. DŽEBO
Sign. OZ; PDŽB-013
Ugledna sarajevska porodica. Fond je preuzet u Arhiv otkupom od Sejfe Džebe 1953. godine.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1879-1987; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.3. DŽINIĆ
Sign. OZ; PDŽN-014
Poznata sarajevska porodica.Fond porodice Džinić preuzet u Arhiv u dva navrata, 1955. godine kupljeno od Hasečić Saliha i drugi dio 1956. godine otkupom od Aiše Džinić.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1767-1912; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena; pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.4. FADILPAŠIĆ
Sign. OZ; PFP-015
Rodonačelnik ove porodice je Fadil-efendija Šerifović koji je 1840. godine unaprijeđen za miri-livu (divizijskog generala) kliškog i zvorničkog alaja (puka) i od tada se zove Fadil-paša. Fadilpašići su poznata i uticajna porodica tog vremena. Posjedovali su veliki konak pod Bistrikom kao i velika imanja duž čitave Bosne i Hercegovine sa kojih su ubirali znatne prihode. Mustaj-beg Fadilpašić bio je prvi gradonačelnik Sarajeva 1878. godine nakon ulaska austrougarskih okupacionih snaga. Arhivska građa preuzeta u Arhiv otkupom od Hasana Hadžijahića 1953. i Fahrije Fadilpašić 1958. i 1959. godine.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1742-1912; kutija 7; metara dužinskih 0,7; sređena, pristupačna; jezik: turki, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.5. GLOĐO-SVRZO
Sign. OZ; PGZ-016
U periodu od 1954-1957. godine Arhiv je u tri navrata, od nasljednika porodice Svrzo, prikupio i otkupio arhivsku građu koja se odnosi na život i djelovanje poznatih aginskih, begovskih i ulemanskih sarajevskih porodica Svrzo i Glođo. Negdje sredinom 19. stoljeća ženidbenim i udadbenim vezama faktički dolazi do fuzije ovih dviju porodica. Bili su veoma aktivni u društvenom i političkom životu Sarajeva, posebno uoči i poslije austrougarske okupacije i poznati su kao veliki pobornici i zastupnici pokreta za kulturnu, vjersku i prosvjetnu autonomiju Bošnjaka.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1705-1940; kutija 3; metara dužinskih 0,3; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.6. HADŽIŠABANOVIĆ
Sign. OZ; PHŠ-017
Ugledna sarajevska porodica koja igra značajnu ulogu u društvenom i kulturnom razvoju Sarajeva od sredine 18. stoljeća. Građa preuzeta u Arhiv otkupom od Zehre Hadžišabanović tokom 1954. godine.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1715-1890; kutija 5; metara dužinskih 0,5; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.7. HANDŽIĆ
Sign. OZ; PHNDŽ-018
Građa preuzeta u Arhiv 1954. godine otkupom od Džemala Handžića.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1745-1872; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena; pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica, analitički inventar.
1.3.8. KABADAJA
Sign. OZ; PKB-019
Aginska porodica Kabadaja bavila se vađenjem željezne rude iz majdana u Varešu i trgovinom gotovih proizvoda s trgovcima iz Dubrovnika. Građa preuzeta u Arhiv 1962. godine otkupom od Šemsudina Korića.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1702-1915; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena; pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.9. KREČO
Sign. OZ; PKČ-020
Ugledna trgovačka sarajevska porodica. Građa preuzeta u Arhiv 1965. godine otkupom od Nezira Kreče.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1788-1921; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.10. KUMAŠIN
Sign. O; PKŠ-021
Fond ugledne trgovačke porodice Kumašin iz Sarajeva obuhvata dokumentaciju razne provenijencije kao što su imovinsko-pravna akta, dokumenti organa vlasti i privrednih organizacija, ostavštine, trgovačke popise i korespodenciju. Građa preuzeta u Arhiv tokom 1963. godine otkupom od Muhameda Kumašina.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1610-1920; kutija 10; metara dužinskih1; sređena; pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.11. MRAVOVIĆ
Sign. OZ; PMR-022
Ugledna sarajevska porodica Mravović koja se bavila saračkim zanatom i trgovinom. Građa preuzeta u Arhiv 1963. godine otkupom od Nazifa Ljuce.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1752-1919; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.12. PERTEV
Sign. OZ; PPER-023
Građa preuzeta u Arhiv 1962. godine otkupom od Osmana Perteva.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon; 1831-1888; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena; pristupačna; jezik: turski; pismo: arapsko; analitički inventar.
1.2.13. SARAČEVIĆ
Sign. OZ; PSAR-024
Građa preuzeta u Arhiv otkupom od Tajiba Saračevića u periodu od 1954-1957. godine.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 1716-1917; kutija 1; metara dužinskih 0,1; sređena, pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.
1.3.14. UŽIČANIN – KREŠEVLJAKOVIĆ
Sign. OZ; PUK-025
Arhivsko-rukopisni materijal trgovačkih porodica Užičanin-Kreševljaković preuzet je u Arhiv 1966. godine otkupom od Razije Kreševljaković i 1968. godine otkupom od Tamara Numića. Obuhvata trgovačke deftere i dokumentaciju kao i raznu korespodenciju.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon: 18.-20. stoljeće, kutija 30; metara dužinskih 3; djelimično sređena; pristupačna, jezik: turski, njemački, bosanski, pismo: arapsko, latinica; sumarni inventar.
1.3.15. ZILDŽIĆ
Sign. OZ; PZIL-026
Arhivska građa koja se odnosi na djelatnost porodice Zildžić preuzeta je u Arhiv 1963. godine otkupom od Šaćira Zildže.
Građa: nepotpuna; vremenski raspon; 1595-1890; kutija 3; metara dužinskih 0,3; sređena; pristupačna; jezik: turski, bosanski; pismo: arapsko, latinica; analitički inventar.